door Mohamed Barrie

Daar zit hij dan, in zijn witte hemd, pen net neergelegd. Het is eruit, alles wat hem al deze maanden dwarszat. Hij zit weer vast, alleen in een cel achtergelaten. Net genoeg ruimte om te kunnen liggen, net genoeg zonlicht om te beseffen dat hij nog op aarde is. Martin Luther King Junior is dan net klaar met het schrijven van zijn ‘Letter From a Birmingham Jail’. Het is april 1963.

Zomervakantie 2013. Na een lange speelpleindag besluit ik wat te googelen. Een aantal scrollen en kliks verder, stuit ik op deze brief. Bij het lezen ben ik gevangen tussen een gevoel van ‘YES, say it’ en ‘hoezo lees en weet ik dit nu pas?’ Het bevestigt wat ik in Noam Chomsky’s en Edward S. Hermans  Manufactoring Consent las over massamedia en onderwijs als tools om mensen volgzaam te houden. Het bevestigt ook wat Malcolm X over de macht van de media zei. Toch bleef ik me afvragen: wat voor baat heeft een witte, elitaire klasse erbij om Martin op die manier te verkopen aan ons? Hoe waardevol is deze brief in tijden waarin dekolonisatie en diversiteit lippendienst beginnen te bewijzen aan witte instituties in België?

Smuggling the truth

Deze brief, geschreven op papieren handdoekjes, in de marges van krantenpapier en vervolgens uit de gevangenis gesmokkeld, is voor mij één van de meest relevante stukken uit Martin Luther Kings oeuvre.

Vandaag in België lijken we stilletjes in de richting te gaan van gesprekken rond dekolonisatie en superdiversiteit. We hebben nu een generatie van jongeren met diverse roots, die zelf het woord nemen en als gelijkwaardige actoren optreden in de maatschappelijke debatten. Opmerkelijk hierin is de positionering van zogenaamde linkse en liberale krachten. Ze lijken een patent op dit aspect van de samenleving te claimen en reageren met verbijstering en ongemak. Zijn de reacties van deze mensen uit de linkse en liberale hoek zo anders dan vroeger? Martins boodschap getuigt alvast van niet.

“I have almost reached the regrettable conclusion that the Negro’s great stumbling block in the stride toward freedom is not the White Citizens Councilor or the Ku Klux Klanner, but the white moderate who is more devoted to order than to justice. Who is more devoted to “order” than to justice; who prefers a negative peace which is the absence of tension to a positive peace which is the presence of justice; who constantly says: “I agree with you in the goal you seek, but I cannot agree with your methods of direct action”; who paternalistically believes he can set the timetable for another man’s freedom; who lives by a mythical concept of time and who constantly advises the Negro to wait for a “more convenient season.”, law and order exist for the purpose of establishing justice and that when they fail in this purpose they become the dangerously structured dams that block the flow of social progress.” MLK, 1963

Wat King hier vaststelt, is de kern van wat vele jongeren met andere roots, waaronder ikzelf, ervaren nu we soms zelf een plek hebben aan de tafels waar men vroeger over ons sprak en besliste wat goed was voor ons. Helaas moet ik toegeven, dat er niet zoveel veranderd is: nog steeds wil men onze verhalen conditioneren of in onze plaats blijven spreken. Zoals Rachida Aziz terecht vaststelt in haar boek, moeten we het andere blijven; zij die een kans krijgen en dankbaar moeten zijn. Wij zijn inwisselbaar.

Romantiseren van Black History, voor witte gemak

De manier waarop de mainstream Dr. King knuffelbaar heeft gemaakt, getuigt van de manier waarop macht werkt. Het neemt alle inhoudelijke kritiek weg op het systeem dat onmenselijkheid en ongelijkheid in stand houdt, en bezorgt de massa het ideaal en de illusie van een kleurenblinde samenleving. In deze tijden van een zogenaamd debat rond dekolonisatie is het van belang om opnieuw waakzaam te zijn over het uitwissen en verdringen van de diepere boodschap van helden als Martin.

Dr. King, in al zijn pogingen om mensen te verenigen, besefte in de laatste jaren van zijn leven dat hij Afro-Amerikanen in een brandend huis had gebracht. In vele opzichten zou men King de dag van vandaag als radicaal bestempelen. Dit was ook het geval in de maanden voor zijn moord. Zijn intersectionele strijd, gekant tegen onrecht in al haar vormen – racisme, neoliberalisme, kapitalisme en zijn oorlogsmachine tegen mens en natuur – bezorgde Dr. King de kogel.

Net als het geval is bij Dr. King, wordt over vele helden die strijden voor vrijheden voor zwarte mensen na hun dood een romantische versie verteld en verspreid door dezelfde machtsstructuren die hen het leven zuur hadden gemaakt. Rosa Parks en Nelson Mandela zijn andere schoolvoorbeelden hiervan. Hun verhalen zijn nu verwerkt tot aanvaardbare versies. Maar wat met hun authenticiteit, hun woede, hun frustraties en wanhoop?

Respectability politics

“The signature of respectability politics is its disavowal of the legitimacy of black rage.“

Michelle Smith

Respectability is een toevluchtsoord, een coping mechanism van gemarginaliseerde mensen om bepaalde rechten te bekomen die ze tekort komen, en hiervoor beroepen ze zich op een keurigheidsprincipe. Dit omdat men ervan uitgaat dat ze zich moeten plooien naar “mainstream” of  witte normen en waarden. Discrimineert men jou op de arbeidsmarkt? Stop met zeuren, doe iets aan je houding, pas je aan: assimileer!

Het gaat erom dat je alles doet om niet te voldoen aan dat beeld van de ‘ander’, de ‘barbaar’, zodat je zowel in taal, kleding als manier van doen zo dicht mogelijk de witte heteronormen benadert. Pas dan zal men je serieus nemen, is dan het uitgangspunt. In vele gevallen zie je in België dat Belgen met andere roots zich ‘keurig’ gaan gedragen, kleden en presenteren. Afro-Amerikanen deden dit door zich in kostuum te hulden, hun kroeshaar te ontkroezen en vooral hun woede en emoties over onrecht in te houden – of ten minsten eloquent uit te spreken.

Rosa Parks x Claudette Colvin

In vele versies wordt Rosa afgeschilderd als een keurige oude vrouw die vermoeid van haar werk kwam en als gevolg weigerde haar plek af te staan in de bus. Hieruit ontstond een ‘spontane’ actie van Afro-Amerikanen.

“In Montgomery, in het museum van Rosa Parks, wordt in een op een bus geprojecteerde film precies nagespeeld hoe deze keurige activist weigerde achterin de bus te gaan zitten, waarna ze werd gearresteerd.” Volkskrant,2018

“Op 1 december 1955 nam Rosa Parks, een toen 42-jarige Afro-Amerikaanse naaister, de Montgomery bus in Alabama na een dag werken. Ze nam ergens in het midden van de bus plaats, vlak achter de plekken die gereserveerd waren voor de blanken, want in 1955 moesten gekleurde mensen nog achter in de bus zitten. Waarschijnlijk had ze voordat ze instapte niet bedacht dat dit doodgewone busritje haar leven en de geschiedenis van de wereld compleet zou veranderen. Women who changed the world

Rosa Parks was echter een activiste die reeds jaren bezig was in de Civil Rights Movements. Via haar werk in de NAACP werd ze een belangrijke figuur in deze beweging. Na haar befaamde busactie bleef ze nog steeds een belangrijke rol spelen als activiste, o.a. in haar werk Freedom for Political Prisoners.

Wanneer Rosa Parks op 1 december 1955 weigerde op te staan voor een witte passagier, was dit een bewuste en geplande actie vanuit haar engagement in de Civil Rights Movement. Maanden voor Rosa haar plaats weigerde af te staan, had je Claudette Colvin. Alleen hield respectabilty politics haar tot 2009 uit de geschiedenisboeken …

In een gesprek met BBC vertelt Colvin haar verhaal. In een context van verplichte segregatie, vond ze een lichtpunt in het onderwijs dat ze genoot in een all black school.

“They lectured us about Harriet Tubman and Sojourner Truth and we were taught about an opera singer called Marian Anderson who wasn’t allowed to sing at Constitutional Hall just because she was black, so she sang at Lincoln Memorial instead.” Colvin, 2009

Op twee maart 1955 neemt ze na school de bus met vrienden. Omdat de bus vol zit, zet ze zich op de ‘for blacks’ zitjes halverwege de bus. Tot er een jonge witte vrouw opstapte in de volle bus, waardoor zij hun plaats moesten opgeven. Haar vriendinnen gaven hun zitjes schoorvoetend af, maar Colvin weigerde op te staan.

“I say it felt as though Harriet Tubman’s hands were pushing me down on one shoulder and Sojourner Truth’s hands were pushing me down on the other shoulder. I felt inspired by these women because my teacher taught us about them in so much detail,” Colvin, 2009

Een halte verder werd ze door de politie opgewacht, maar ook voor hen stond ze niet op. Hardhandig werd dit vijftienjarige meisje opgepakt en verdween ze in een kleine cel bij de volwassenen, in plaats van bij de jongeren. Na drie uur in een eenzame cel werd ze door haar moeder en pastoor uit de gevangenis gelaten.

Ze was bereid om klacht in te dienen, maar de NAACP vond dat ze niet het juiste profiel had. De focus zou te veel gaan liggen op het feit dat ze ‘niet perfect’ was.

Dus werd Rosa Parks gekozen om de busactie op te zetten. Parks, die Colvin goed kende via hun zondagse kerkschool, stond bekend als een zeer bekwame kerkganger en was al betrokken bij de NAACP.

“They (NAACP) said they didn’t want to use a pregnant teenager because it would be controversial and the people would talk about the pregnancy more than the boycott,” Colvin, 2009

En zo was het Rosa Park en niet Claudette Colvin die de geschiedenisboeken in ging als de standvastige zwarte vrouw die een nieuwe vlam tegen racisme en segregatie deed oprakelen. Want zonder de Montgomery busboycot heb je geen Martin Luther King Jr. en wie weet hoe het dan zou hebben uitgedraaid. Men wist immers dat met Colvin de focus zou worden afgeleid van het racisme dat ze meemaakte en het structurele verhaal. Dit is een praktijk die tot op de dag van vandaag doorgaat bij racistische incidenten. Het structurele en racistische element wordt plots in de hoek geparkeerd om de geloofwaardigheid van het individu in kwestie in vraag te stellen. #Pukkelpop



Nelson Mandela de terrorist

Nelson Rolihlahla Mandela was een man die zijn naam in ere hield. Rolihlahla, dat zoveel als troublemaker betekent, is in de witte wereld, op MLK Jr. na, zowat de meest geromantiseerde figuur die er is. Maar tot 2008 stond hij op de lijst van terroristen die in de gaten moest worden gehouden door de Verenigde Staten.

Dit omdat Mandela bij aanvang met het ANC (African National Congress) absoluut niet bang was om geweld te gebruiken. Omdat hij er nu eenmaal van overtuigd was dat kolonisatie in de vorm van apartheid het leven van zwarte Zuid-Afrikanen onmogelijk maakte. Het ANC pleegde talloze bomaanvallen, meestal gericht op instituten, gebouwen en niet zozeer op mensen.

In de 2016 verschenen film-docu Mandela’s Gun wordt dit goed in beeld gebracht. De film beeldt de dagen van Mandela als guerillavechter af. Net als in zijn autobiografie, A Long Walk to Freedom, heeft hij het over zijn training in verschillende landen die toen Afrikaans verzet boden tegen koloniale machten op Afrikaanse bodem. Dit was ook de reden waarom de Amerikaanse CIA en Britse KGB hem in de gaten hielden. In 1962 werd hij dan ook gearresteerd, dankzij een tip van de CIA.

In een interview met The Guardian zegt de regisseur John Irvin het volgende:

“I think what our story tells is about the man who was, if needs to be, prepared to blow things up and kill as well as die for a cause and for justice, for dignity,” he said. “He was modelling himself at that time in Ethiopia on Che Guevara and Fidel Castro. This is an aspect of his revolutionary stance which I think deserves recognition.”

Het verhaal nadien kennen we allemaal. Mandela spendeert 27 jaar van zijn leven in de gevangenis en wordt nadien in 1995 de eerste zwarte president van Zuid-Afrika. Dit zou de formele afschaffing worden van het apartheidsregime, maar tot de dag van vandaag leven zwarte mensen in Zuid-Afrika nog in een vorm van apartheid, want ondanks het symbolische en inspirerende verhaal van Mandela is Zuid-Afrika nog altijd structureel een staat van apartheid. Dit zien we het best in de townships.

Zo werkt het dus: Rosa was ‘oud en moe’, Mandela was ‘passief en verzoenend’, en Dr. King, die was toch ‘kleurenblind’? Tegenover hen krijgen we Claudette Colvin, Steve Biko en Malcolm X. Als Parks, Mandela en Dr. King ondertussen als helden worden beschouwd door de machthebbers, dan zijn deze laatsten voor hen de boemannen.

Malcolm X wordt afgeschilderd als een gewelddadige fanaat die “by any means necessary” de weg naar bevrijding wou bewandelen. Is dit nu net niet wat John Irvings schets zei over Mandela? Is dat de reden waarom de versie van MLK die te lezen is in zijn brief verder weg zit in ons cultureel geheugen, omdat hij begon te zien waar Malcolm reeds over sprak? Want de versies van Mandela en King die men ons serveert, creëren niet alleen een specifiek beeld van hen; ze bepalen ook de handelingen en discours van degenen die in hun voetsporen willen treden. En dus zal je steeds minder de opstandige versies van Mandela en King voorgeschoteld krijgen en meer de “we shall overcome”, “turn the other cheeck” en zullen zij niet zoals Malcolm X tot in de muziek voelbaar zijn,  #PublicEnemie #Soulart #deadprez, want terwijl jongeren nog steeds voeling hebben met Malcolm, zijn Mandela en King steeds in de handen van de liberale en linkse krachten aan wie MLK’s brief was gericht. Oh, ironie.

Terug naar respectability politics. Deze politiek, gevoerd door Dr. King en de zijnen, is geen natuurlijk fenomeen, maar een strategie waarvan men dacht dat ze zou helpen bij het bekomen van rechten. Deze machtsdynamiek begrijpen vele zwarte mensen nog steeds, ook hier in België. Dit is echter het dwingende keurslijf waarin racisme zwarte mensen plaatst en waarmee velen denken racisme uit de wereld te kunnen helpen, namelijk door zich keurig te gedragen en hun woede weg te stoppen. Zo zal de witte wereld luisteren #wezijnermeebezig. Martin Luther King was tot in de gevangenis in Birmingham ook hiervan overtuigd. Dit was het grootste verschil tussen hem en Malcolm X aan de ene kant en de generatie van Black Power aan de andere kant.

Waarnaartoe dan met deze droom?

De witte wereld focust zich steeds op Martins droom, maar de focus zou voor mij hierop moeten liggen:

“I have almost reached the regrettable conclusion that the Negro’s great stumbling block in the stride toward freedom is not the White Citizens Councilor or the Ku Klux Klanner, but the white moderate”.

Dit soort figuren zullen zwarte mensen immers steeds blijven vertellen hoe wij onze strijd tegen racisme moeten voeren. Hoe zwarte mensen zelfliefde mogen uitoefenen. Dat witte privileges niet bestaan. En zij zijn met velen. Ze hebben macht in witte instituten; het zijn de mensen die steeds zeggen: nog niet. Ze houden steeds rekening met witte tranen, maar vragen geduld van zwarte mensen wiens pijn minder relevant lijkt #wezijnermeebezig.

Aan hen zeg ik, nu we de tijden van diversiteit en superdiversiteit achter ons laten en richting dekolonisatie gaan, sit down and be humble. Dekolonisatie is weer hip en heel wat instituten hebben er de mond van vol, maar als het einddoel van jouw dekolonisatie niet draait om het deconstrueren en democratiseren van macht, ben je onderdeel van het probleem.

Creëer geen ruimtes in onze namen, zonder dat wij de leiding nemen. Liever nog, geef ons desnoods de ruimte en de mogelijkheden om deze ruimtes zelf te creëren. Want het proces van dekolonisatie is te ver gekomen om nu gekoloniseerd te worden door witte weldoeners die peace and love voor iedereen beogen, zonder macht te democratiseren.

Veel te lang heeft de witte, neoliberale en kapitalistische wereld de mens in een put geduwd, om er vervolgens munt uit te slaan. Deze wereld verdient geld aan de creatie van zelfhaat bij donkere mensen; ze verdient geld aan het uithollen van de sociale systemen; ze verdient geld aan oorlog; ze verdient geld aan gecreëerde ideaalbeelden; ze verdient geld aan de uitbuiting van mens, dier en natuur over de hele wereld.

Maar terug naar King. Mocht King nu nog leven, zou hij terecht zorgen dat wij zijn mensen niet opnieuw in een brandend neoliberaal, racistisch en kapitalistisch huis zouden integreren. Het huis is dit land, dat zijn macht misbruikt om mensen tegen elkaar uit te spelen met valse beloftes van zelfontplooiing, met alle gevolgen van dien. Het heeft ons genoeg bloedvergieten en trauma’s bezorgd. Het is tijd om een nieuw huis te bouwen. Dat gevoel leeft vandaag de dag wel, maar ik moet toegeven dat de kernvraag is: wat voor samenleving willen we zijn?



Samen of toch niet?

I

Ik besef dat het romantiseren van verhalen van figuren zoals Martin Luther King enorm handig is voor de witte wereld, de rijke elite en mensen met macht zowel langs de linker- als de rechterzijde van het politieke spectrum.

Voor de rechts- en neoliberalen kan zijn droom misbruik worden om te zeggen dat de idealen waar hij voor vocht bereikt zijn, want we kunnen stemmen en wettelijk gezien is iedereen gelijk. En dus zeggen ze: waar hebben deze mensen het nog over? Voor de linksen kan zijn droom dan worden gebruikt om een soort façade te creëren van hun historische bijdrage om zowel mensen met andere roots als armen te helpen. Hoewel dit een kern van waarheid bezit, is links ook altijd deel van het probleem geweest. Dit schetst Martin Luther ook in zijn brief.

Zo heb je scholen en cultuurhuizen die graag hun zalen en aula’s willen vullen met een divers publiek, meer jongeren met andere roots willen aantrekken, maar weigeren fundamentele zaken te laten wijzigen. Neen, het gaat niet alleen om instroom en doorstroomcijfers. Het gaat in vele gevallen om demografische verschuivingen, waardoor men beseft dat er wel toenadering moet gezocht worden tot bepaalde groepen om te overleven als instituties. Het zij zo, maar ik zie veel jongeren die niet overtuigd zijn door deze trucjes.

Want hoewel veel onder ons de eigen geesten en attitudes nog moeten dekoloniseren, zullen we dit samen doen met onze leefwerelden. En we zullen geen  respectabilty politics voeren om basisrechten te bekomen waar we als mens recht op hebben. Want als België ons wilt omarmen als Afro-Belgen, moet dit gebeuren op een manier die al wat ons uniek en menselijk maakt, accepteert. Van assimilatie en respectability kan er geen sprake zijn.

We bouwen

In Antwerpen en ver daarbuiten zie ik jongeren die enorme stappen zetten om het samenleven aangenamer te maken. We bouwen eigen organisaties en bruggen naar de rest van de samenleving.

De optimist in mij is opgetogen als ik zie hoeveel talent en passie rondom mij bloeit, hoewel alles wat King in zijn brief omschrijft nog steeds het geval is. Ik zie een generatie die de weg baant naar een inclusieve en gelijkwaardige samenleving. Mijn generatie zal echter niet zo naïef zijn om zichzelf aan een brandend huis te confirmeren. Neen, we hebben alle kennis, middelen en mogelijkheden om eigen huizen te bouwen, om dan met een gerust gemoed als volwaardige partner aan tafel te zitten. Mijn generatie is terecht de weg ingeslagen van het heft in eigen handen nemen, want het draait voor ons niet om diversiteit, superdiversiteit en al deze woorden. Het gaat ons om het menszijn, een reflectie van een canvas die onze steden rijk zijn, niet meer, niet minder.